1. Wat is afasie
2. Historische achtergrond
3. Wat is de oorzaak van afasie
4. Welke vormen van afasie bestaan er?
5. bijkomende problemen
6. Therapie

1 Wat is Afasie

Afasie is een taalstoornis ten gevolge van een hersenletsel waarbij het spreken en/of begrijpen gestoord is. Ook het schrijven en/of lezen kan gestoord zijn. Een afaticus of afasiepatiënt is iemand die een vorm van afasie heeft.

De linkerhersenhelft zorgt bij de meeste mensen voor alles wat met taal te maken heeft: spreken, schrijven, begrijpen. Dit geldt voor bijna alle rechtshandige personen (98%) maar ook voor ongeveer 60% van de linkshandigen. Het woord afasie komt van het Grieks en betekent "niet kunnen spreken". Wie afasie heeft, begrijpt geheel of gedeeltelijk niet wat anderen vertellen; spreekt moeizaam of spreekt te veel, maar met verkeerde woorden; leest of schrijft moeilijk. Wie afasie heeft, vermijdt contact met mensen, leeft vaak teruggetrokken en wordt eenzaam; verliest zelfstandigheid en lijdt onder de afhankelijkheid. Afasie is een taalstoornis waardoor mensen niet meer kunnen spreken en schrijven zoals voordien. Ook kunnen zij nog maar gedeeltelijk begrijpen wat er tegen hen gezegd wordt of wat ze lezen. Men spreekt alleen van afasie als de patiënt voor het ontstaan van de afasie over een normale taalvaardigheid beschikte.

Als we willen weten wat afasie voor iemand betekent, hoeven we alleen maar te kijken naar het belang van de taal. Taal gebruiken we op veel manieren en in vele situaties, bijvoorbeeld als we: spreken, luisteren, begrijpen, schrijven en lezen. Mensen met afasie worden dus ernstig in hun communicatie belemmerd. Doordat men niet meer kan zeggen wat men wil of niet volledig begrijpt wat anderen zeggen, verliest men het contact met de medemens. Taal heeft ook te maken met het kiezen van de woorden waarmee we onze gedachten, gevoelens en verlangens kunnen verwoorden, en wel op zo'n manier dat een ander ons kan begrijpen. De taal zoals wij die gebruiken bestaat uit een ingewikkeld systeem. Met bepaalde klanken vormen we woorden en met deze woorden vormen we onze zinnen. Hierdoor zijn we in staat de dingen om ons heen een naam te geven en bepaalde stemmingen en situaties onder woorden te brengen. Tengevolge van afasie kan dit taalsysteem teniet gedaan zijn. Het is ontregeld geraakt. In het ergste geval lukt het spreken en het begrijpen van zinnen niet meer. Schrijven en lezen zijn nauwelijks of helemaal niet meer mogelijk. Het spreekt vanzelf dat dit een zeer ingrijpende verandering betekent in het leven van de afasie patiënt en zijn familie. Afasie veroorzaakt echter geen stoornis in het denkvermogen. Toch speelt taal een belangrijke rol bij het denken. De afasie verarmt soms wel de mogelijkheden om gedachten te ontwikkelen. Toch heeft een afasie patiënt wel degelijk weet van de dingen om hem heen. Hij kan beslist niet als geestelijk onvolwaardig worden beschouwd. Wetenschappers weten nog maar heel weinig van de manier waarop onze hersenen werken. Maar wat wel duidelijk is: de afasie patiënt heeft niet zijn verstand verloren. En er is ook geen sprake van een dementiesyndroom.



2. Historische achtergrond

Hoewel afasie al in de oudheid beschreven werd, stelt men in het algemeen het begin van de bestudering van afasie op 1861. Toen legde de Franse arts Paul Broca het verband tussen het niet spreken van één van zijn patiënten en een grote frontale leasie (frontale leasie = een hersenbeschadiging). (De patiënt waarbij dit werd vastgesteld werd Tan-Tan genoemd, het vreemde aan deze patiënt was dat hij in 21 jaar geen ander woord had uitgesproken dan tan. Bij zijn dood in 1861 zaagde een antropoloog zijn hoofd open en Tan-Tan’s hersenen waren weggevreten. Paul Broca is dit toen gaan bestuderen.) In die tijd was er een hevig strijd gaande tussen degenen die een lokalisatiestandpunt innamen wat betreft het verband tussen hersenen en geestelijke activiteiten (specifieke geestelijk functies zoals liefde, trots, gierigheid en spraak zouden door specifieke gebieden van de hersenen bestuurd worden) en hun tegenstanders, die in een werking van de hersenen in zijn geheel geloofden. Deze laatste groep meende ook dat geestelijke vermogens afhankelijk waren van het totale hersenvolume. In 1865 meldde Broca dat slechts de linkerhemisfeer bij taalstoornissen betrokken was. In werkelijkheid was deze ontdekking al in 1836 gedaan door Dax, maar zijn geschrift was nooit gepubliceerd.

In 1874 volgde de doctoraalthesis van de jonge Duitse medische student Karl Wernicke die hierin twee afzonderlijke vormen van afasie onderscheidde, een motorische en een sensorische. Hij steunde zijn theorie met gegevens uit klinisch onderzoek. Later stelde hij nog een derde vorm voor, die hij conductie-afasie noemde. Deze ontwikkelingen betekenden de start van veel onderzoek en vele publicaties over de lokalisatie van taalfuncties en het gebruik van diagrammen om taalstoornissen bij afasie uit te leggen.

Nog altijd waren er geleerden die, in navolging van de Engelse neuroloog John Hughlings Jackson, in een meer dynamische en holistische benadering van afasie geloofden. Eén van hen was Sigmund Freud, die in 1891 in een geschrift scherpe kritiek uitte op de diagram makers. De holistische benadering kreeg vanaf het begin van de twintigste eeuw steeds meer aanhangers, waaronder Henry Head, de Gestalt-psychologen Goldstein en Conrad, en meer recent Wepman en de Amerikaanse logopediste Schuell.

Ondanks deze scherpe verdeling in geloof in een anatomisch gebaseerde lokalisatie enerzijds en psychologisch gebaseerd holisme anderzijds, blijken vele onderzoekers na 1940 gebruik te maken van materiaal van beide zijden. Zo spreken de Russische psycholoog Luria en zijn navolgers zich uit tegen een lokalisatiestandpunt, maar beschrijven daarnaast verschillende afasiesyndromen en de correlatie daarvan met anatomische lokalisatie in de hersenen. Goldsteins werk over afasiepatiënten bevat uitmuntende beschrijvingen van de neuropathologie. De belangstelling voor afasie bij neurologen en psychologen nam een enorme vlucht in en na de Tweede Wereldoorlog, toen zoveel jonge mensen getroffen werden door afasie ten gevolge van hersenletsel. Dit leidde eveneens tot de introductie van afasietherapie door logopedisten. Onderzoek op het gebied van afasie, in de laatste twintig jaar ook bij linguïsten, is nog steeds groeiende. Anatomische, neuropsychologische en linguïstische studies op het gebied van afasie worden steeds meer met elkaar in verband gebracht. De ervaringen van logopedisten met de behandeling van afasiepatiënten krijgt een steeds belangrijker stem in het geheel. De afasiologie, de bestudering van afasie, is dus een bij uitstek interdisciplinaire studie.



3. Wat is de oorzaak van Afasie

Afasie is altijd het gevolg van een hersenletsel in het taalgebied.

De oorzaken zijn meestal een storing in de bloedvoorziening (men spreekt van een attaque of een beroerte), een ziekte (bv. een hersengezwel) of een ongeval. Afasie gaat dikwijls gepaard met een verlamming, meestal van de rechter lichaamshelft. Afatische symptomen ontstaan alleen op basis van een beschadiging van de hersenen en de leasies zijn bij rechtshandige mensen meestal gelokaliseerd in de linker hemisfeer. Veel tijd en aandacht hebben neurologen besteed aan de studie van de relatie tussen de plaats van de leasie en de vorm (of het type) van de afasie. De meest voorkomende oorzaak van afasie is een C.V.A., cerebrovasculair-accident. De oorzaak van een C.V.A. is een onderbreking van de bloedvoorziening naar een gedeelte van de hersenen. Er zijn nog andere oorzaken voor het krijgen van afasie, bijvoorbeeld een hersentumor of een trauma, ontstekingen, vergiftigingen, operaties en bepaalde vormen van epilepsie. De bekendste vorm van afasie is waarschijnlijk degene die veroorzaakt wordt door een ongeval, hierbij treedt er ook een beschadiging op in een hersengedeelte. Er wordt geschat dat ongeveer 1 op de 5000 mensen afasie heeft. Het komt vooral voor bij mensen op oudere leeftijd, maar ook jongeren kunnen afasie krijgen. Risicofactoren voor het krijgen van afasie zijn hetzelfde als die voor het krijgen van een beroerte: hoge bloeddruk, een ongezonde leefwijze, roken en overgewicht spelen een rol, naast erfelijke factoren en aanleg. Er zijn ongeveer evenveel mannen als vrouwen die afasie krijgen. Afasie kan dus iedereen overkomen. Leeftijd, sekse, opleiding of sociale status spelen daarbij geen enkele rol.


4. Welke vormen van afasie bestaan er?

De stoornissen, die bij afasie voorkomen worden verdeeld in vier typen afasie: globale, Broca, Wernicke en anomische afasie.
 

• Globale Afasie:
  De patiënt kan niet spreken en begrijpt de taal van de andere slecht. Lezen en schrijven kan deze patiënt ook niet. Globale afasie is een zeer ernstige vorm van afasie, vandaar ook de term globaal.
   

• Broca Afasie (exrpessieve afasie):
  Bij deze vorm van afasie heeft de patiënt moeite met het vinden van woorden en gaat hij spreken in onvolledige zinnen. Het lezen en schrijven kan gestoord zijn, maar het begrijpen van taal gaat goed. Broca afasie is een vorm van afasie die Paul Broca in 1861 als eerste beschreef en in het brein aanwees. De vorm van deze afasie is dus genoemd naar zijn ‘ontdekker’.
   

• Wernicke Afasie (respectieve of sensorische afasie):
  De patiënt spreekt vloeiend maar gebruikt wel de verkeerde woorden. Het lezen en schrijven is vaak gestoord en het begrijpen van taal lukt niet. Wernicke afasie wordt ook de afasie van Wernicke genoemd en komt van Karl Wernincke.
   

• Anomische Afasie
  Bij deze vorm heeft de patiënt woordvindingsproblemen. Het uiten en begrijpen van bepaalde woorden is nog moeilijk. Dit is een lichtere vorm van afasie, vandaar ook de naam anomische afasie.
   

• Motorische afasie:
  Er is een gebrekkige spraakfunctie,
  gecombineerd met een intact taalbegrip.
   

• Conductie-afasie:
  Deze mensen kunnen taal produceren en begrijpen,
  maar ze kunnen niet herhalen wat ze kort daarvoor hebben gehoord.
   

• Amnestische afasie:
  Deze vorm is gekenmerkt door woordvindingsproblemen.
  De patiënt heeft moeite met het praten en schrijven en met het luisteren en lezen.
  Dit brengt ook met zich mee dat de patiënt moeizaam de weg kan vinden,
  problemen heeft met tijdsbepalingen en met eten en drinken.
   

• Auditieve afasie:
  Een hersenbeschadiging in de hersenbalk of in de zenuwen,
  die prikkels uit de oren verwerken.
  Hierdoor is taalbegin via het gehoor onmogelijk geworden,
  terwijl er geen sprake is van doofheid.
   

• Visuele afasie (of alexie):
  Deze mensen kunnen een geschreven tekst niet herkennen,
  een gesproken tekst kunnen ze wel begrijpen.

 
5. Bijkomende problemen

Het komt maar zelden voor dat iemand alleen afasie heeft. Vaak zijn ook andere gebieden getroffen. In de gebieden die dicht bij de taalgebieden liggen, kunnen ook hersencellen verloren zijn gegaan. Het hangt van de functies van zo'n gebied af, welke andere problemen er naast afasie ontstaan. Over bijkomende problemen heerst vaak nog veel onwetendheid en ook onbegrip bij de familie, maar ook bij hulpverleners.

• Problemen door een verlamming
  De controle over de spieren aan één zijde van het lichaam kan aangetast zijn. Hierdoor werken de spieren niet meer samen. Er ontstaat een halfzijdige verlamming. De medische term hiervoor is een hemiplegie (hemi=helft, verlamming). Bij een letsel in de linker hersenhelft, kan een verlamming optreden in de rechter lichaamshelft en andersom. Bij mensen met afasie gaat het meestal om de rechterkant van het lichaam. Door het hersenletsel kan soms ook de blaas moeilijker functioneren.
   

• Problemen bij het handelen
  Er kunnen dus ook problemen met het handelen optreden. Het kan zijn dat iemand een handeling, die hij wel nog automatisch kan uitvoeren, niet meer bewust kan doen. Dit probleem noemt men apraxie (a=niet, praxie=handelen), dus het niet meer weten hoe te handelen. Iemand met een apraxie weet bijvoorbeeld niet hoe hij moet blazen als hem dat gevraagd wordt, terwijl hij wel automatisch een brandende lucifer uitblaast als hij die zelf vasthoudt. Een apraxie kan ook problemen geven bij het plannen van de juiste volgorde van bepaalde handelingen. In onze hersenen liggen vaste schema's opgeslagen over allerlei complexe handelingen zoals eten, scheren, aan- en uitkleden, autorijden enzovoort. Iemand kan proberen eerst zijn schoenen aan te trekken en daarna pas zijn sokken. Soms helpt het om structuur in de handelingen aan te brengen, bijvoorbeeld door de kleding in de juiste volgorde van aantrekken klaar te leggen.
   

• Problemen met zien
  De helft van het gezichtshelft kan uitvallen. Aan één kant van elk oog kan men niet waarnemen. Dit heet in medische termen een hemianopsie (hemi=helft, a=niet, opsie=zien), dus halfzijdig niet meer kunnen zien. Iemand met een hemianopsie ziet bijvoorbeeld maar de helft van de tafel waaraan hij zit. Meestal ziet men de kant van de goede lichaamshelft, maar de kant van de verlamde helft niet.
   

• Problemen met herkennen
  De ogen, de oren, de reuk en het gevoel van iemand kunnen prima in orde zijn, maar toch kan het gebeuren, dat hij een voorwerp niet herkent als hij het ziet, hoort, ruikt of voelt. Dit probleem noemt men agnosie (a=niet, gnosie=kennen), dus niet meer herkennen. Een voorbeeld van een agnosie is letter-agnosie, iemand herkent dan de letters niet meer. "Het lijkt wel Chinees".
   

• Problemen met eten, drinken en slikken
  Verlammingen, ongevoeligheid of juist overgevoeligheid van de kauw-en slikspieren bemoeilijken het eten. Dit noemt men dysfagie (dys=niet goed, fagie=slikken). Hierdoor kan iemand last hebben van verslikken. Door verlamming en gevoelsverlies van een gedeelte van de wang kan er ongemerkt speeksel uit de mondhoek lopen.
   

• Problemen met het uitspreken van woorden
  De spieren, die nodig zijn om duidelijk te praten kunnen verlamd zijn. De klanken worden hierdoor vervormd. Men noemt dit verschijnsel dysartrie (dys=niet goed, artrie=uitspreken). We spreken van dysartrie als er een probleem is met het uitspreken van klanken, woorden en zinnen. Vaak wordt dit probleem verward met afasie. Afasie geeft problemen met wat men zegt, schrijft, hoort of leest, dysartrie alleen met de uitspraak van woorden.

6. Therapie

Bij bijna alle mensen met afasie herstelt de taalvaardigheid weer enigszins na het letsel, maar het wordt nooit helemaal beter. Toch is er met veel oefenen en volhouden verbetering. Degene die kan helpen met het oefenen van de taal is de logopedist. Een logopedist geeft onder andere taaltherapie. De behandeling wordt stap voor stap opgebouwd. Er wordt geprobeerd telkens weer een stukje taal terug te krijgen. Daarnaast besteedt de logopedist aandacht aan lezen en schrijven. Taaltests en communicatieve meetmethode geven informatie over de ernst en/ of aard van de afasie. Naast een kwantitatieve analyse (hoe ernstig) wordt er vaak een kwalitatieve analyse van de testresultaten gegeven, dat wil zeggen het soort fouten wordt beschreven. Bij het doen van een onderzoek is het niet gebruikelijk de patiënt te helpen bij de opgaven. In de praktijk gebeurt dat meestal wel, om al een indruk te hebben bij wat voor soort hulp de patiënt geholpen moet worden. Die hulp wordt bij tests pas gegeven als de patiënt er zelfstandig niet uitkomt en de gegeven tijd om is. In dat geval  moet de reactie fout gescoord worden. Als de patiënt een opdracht niet begrijpt, herhaalt de logopedist deze of wordt er een andere aanbiedingsvorm gekozen. Ook wordt de patiënt op gang geholpen als hij niet weet hoe hij een taak moet aanpakken. In zo'n ontspannen therapiesituatie zonder tijdsdruk zal de logopedist er gemakkelijk achter kunnen komen met welke hulpmiddelen de patiënt een goede reactie kan geven en wat hij werkelijk niet kan. Gewoonlijk gebeurt het onderzoek door een specialist of huisarts. De patiënt wordt opgeroepen voor een eerste onderzoek door neuroloog en logopedist, die samen beoordelen of iemand inderdaad afasie heeft en of de patiënt gemotiveerd is voor behandeling.


6.1 De rol van de logopedist bij afasie

Wanneer afasie heeft toegeslagen, bijna altijd onverwacht, wordt de logopedist benaderd door de omgeving met bepaalde verwachtingen. De familie verwacht dat de logopedist iets aan het spreken zal doen. Men wil graag weten wanneer de stoornis verdwenen zal zijn. De onbekendheid van afasie is over het algemeen nog groot: men beseft niet dat de stoornis meer dan ‘spreken’ inhoudt en men verwacht zo snel mogelijk een volledig herstel. De behandelende arts zal verwachten dat de logopedist een onderzoek doet, uitleg geeft aan de familie en aan de verpleging aanwijzingen geeft hoe men met deze patiënt om moet gaan wat taal betreft. De verwachtingen van het resultaat van logopedische behandeling, dat wil zeggen taalbehandeling, zijn bij artsen over het algemeen niet erg hoog. De verpleging wil graag horen van de logopedist hoe ze de patiënt kunnen begrijpen en hoe ze iets duidelijk moeten maken. Aan de meeste ziekenhuizen en verpleeghuizen is tegenwoordig een logopedist verbonden en wordt aan afasie aandacht geschonken tijdens de studie van de verpleging. De logopedische taken zijn over het algemeen:
 

• het onderzoeken van de taalstoornis en de communicatiemogelijkheden;

• het geven van voorlichting aan de patiënt en de naaste omgeving.

• het begeleiden van de patiënt en de omgeving;

• het geven van gerichte therapie.

6.2 Doelstellingen bij afasie-onderzoek

• diagnose en beschrijving;

• behandeling;

• lokalisatie;

• differentiaaldiagnose;

• linguïstische theorieën;

• therapietoepassing;

• facilitatie: het kennen van de faciliterende omstandigheden en hulpmiddelen;andere communicatiemogelijkheden;

• taal als communicatiemiddel;

• functionele communicatie;

• voorlichting en begeleiding.

6.3 Vereniging van afasie

Wanneer jullie het symbool van de vereniging goed bekijken dan herkennen jullie daarin 2 letters die in elkaar verstrengeld zijn, namelijk een 'V' en een 'A'. Deze letters verwijzen naar 'Vereniging Afasie'. Het zijn echter niet zomaar twee losse letters. Nee, ze zitten in elkaar vast. Ze vormen een eenheid. Bovendien merken we ook twee pijlen op: de 'V' met een pijltje naar boven en de 'A' met een pijltje naar onder. De ontwerper heeft met dit symbool willen uitbeelden hoe de afasie de mens naar beneden dreigt te halen, hoe men vast kan geraken in een neerwaartse spiraal waar men soms moeilijk op eigen kracht uitkomt. De Vereniging Afasie wil deze beweging 'naar beneden' doen omslaan in een 'opwaartse' beweging. Binnen de vereniging weten de patiënten zich verbonden met elkaar door een gelijke problematiek. Ze vinden steun, openheid en gezelligheid bij elkaar. Ze ervaren dat ze niet alleen staan en ontdekken in onderling contact nieuwe mogelijkheden, ondanks hun beperkingen. De Vereniging Afasie wil zeker geen gesloten groep zijn en samen zoeken naar wegen om de integratie van de afatici in de maatschappij beter te verwezenlijken.

Vereniging van afasie is te bereiken via hun website (www.afasie.be). Het secretariaat is gelegen in Wilrijk. Deze vereniging heeft ook een boekje uitgebracht ‘Afasie wat nu?’.

Vereniging afasie vzw
Contactpersoon: mevr. Van Den Bulck Michèle
Contactadres: Edegemsesteenweg 240
2610 WILRIJK
Tel:  03 449 48 47
e-mail: michelevdb@yucom.be
website: www.afasie.be

Er is ook een afdeling van deze vereniging in Limburg

Guido Sleypen
Abdijstraat 6
3550 HEUSDEN-ZOLDER
Tel: 011 53 72 69